१. नेपालको सेयर बजारमा परिचय
१.१ नेपालको सेयर बजारको अवलोकन
नेपालको सेयर बजारको सुरुवात १९९ मा नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से) स्थापना भएयता भएको हो। सुरुमा व्यापार त्यति सक्रिय थिएन, तर समयसँगै व्यक्तिगत लगानीकर्ता देखि संस्थागत खेलाडीहरू सम्मका विभिन्न सहभागीहरूको उपस्थितिले यो बजार एक गतिशील बजारमा रूपान्तरण भएको छ।
मुख्य संस्थाहरू, जस्तै नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) ले बजारलाई नियमन गरेर निष्पक्षता र पारदर्शितालाई सुनिश्चित गर्छ। हाल बजारमा सूचीकृत कम्पनीहरूको संख्या बढ्दो छ र लगानीका अवसरहरूमा चासो बढिरहेको छ।
१.२ सेयर बजारमा लगानीको महत्व
सेयर बजारमा लगानीले सम्पत्ति निर्माण गर्न सक्छ, जुन परम्परागत बचत खाता जस्तै विकल्पहरूले प्रदान गर्न सक्दैन।
- सम्पत्ति निर्माणको अवसर: प्रारम्भिक समयमा लगानी गरेर बृद्धि प्रतिफलहरूको फाइदा लिन सकिन्छ।
- आय स्रोतहरूमा विविधता: सेयर बजारले लाभांश र पुँजी वृद्धिबाट धेरै आय स्रोतहरू निर्माण गर्न अनुमति दिन्छ।
- मूल्य वृद्धि बिरूद्ध सुरक्षा: लामो समयसम्म सेयरहरूले मूल्य वृद्धिलाई उछिन्ने हुँदा तपाईंको खरिद क्षमतालाई जोगाउँछ।
१.३ बजार सम्बन्धी शब्दावली बुझ्न
प्रत्येक लगानीकर्ताले आधारभूत बजार शब्दावलीसँग परिचित हुनु आवश्यक छ।
- सेयरहरू: कम्पनीमा स्वामित्वका शेयरहरू।
- सूचकांकहरू: नेप्से इन्डेक्स जस्तै प्रदर्शन ट्र्याक गर्न प्रयोग गरिने मापनहरू।
- लाभांश: कम्पनीहरूले मुनाफाबाट शेयरधनीहरूलाई प्रदान गर्ने भुक्तानीहरू।
त्यसैगरी, लगानीका उपलब्ध प्रकारहरू जस्तै इक्विटी, म्युचुअल फन्ड र निश्चित आयका साधनहरू, साथै जोखिम र प्रतिफलका मुख्य अवधारणाहरू बुझ्न पनि आवश्यक छ।
२. सेयर बजारमा लगानी सुरु गर्दै
२.१ तपाईँको वित्तीय लक्ष्यहरू निर्धारण गर्नुहोस्
लगानी सुरु गर्नु अघि, तपाईँले के हासिल गर्न चाहनुहुन्छ भन्ने प्रश्न गर्नुहोस्।
- छोटो अवधिको बनाम लामो अवधिको लगानी रणनीति: छिटो लाभ वा लामो अवधिको स्थिरता चाहनुहुन्छ कि भनेर निर्णय गर्नुहोस्।
- तपाईँको जोखिम सहनशीलताको मूल्याङ्कन: तपाईँ कत्तिको जोखिम लिन इच्छुक हुनुहुन्छ बुझ्नुहोस्।
- लगानीको लागि बजेट बनाउनुहोस्: जीवनयापनका खर्चहरूमा सम्झौता नगरी लगानी गर्न सहज महसुस गर्नुहोस्।
२.२ डिम्याट र ट्रेडिङ खाता खोल्नुहोस्
तपाईँको खाता सेट अप गर्नु सरल छ।
१. दलाल छनौट गर्नुहोस्: एक प्रतिष्ठित दलाल वा वित्तीय संस्था खोज्नुहोस्।
२. आवश्यक कागजातहरू पेश गर्नुहोस्: प्रायः यसमा पहिचान र निवास प्रमाण समावेश हुन्छ।
३. आवश्यक शुल्क तिर्नुहोस्: खाता सेट अप वा मर्मत शुल्क बारे सचेत रहनुहोस्।
२.३ सम्भावित लगानीहरूको अनुसन्धान गर्नुहोस्
अनुसन्धान नगरी लगानी गर्नु अज्ञातमा प्रवेश गर्नु जस्तै हो।
- मूलभूत विश्लेषण: कम्पनीको वित्तीय स्वास्थ्य, कमाई, र वृद्धिको सम्भावना हेर्नुहोस्।
- प्राविधिक विश्लेषण: मूल्य प्रवृत्तिलाई पहिचान गर्न चार्टहरू पढ्न सिक्नुहोस्।
- बजार समाचार र प्रतिवेदनहरूको प्रयोग: सूचित निर्णयहरू गर्न बजार समाचारमा ध्यान दिनुहोस्।
३. सफल ट्रेडिङको लागि रणनीतिहरू
३.१ दीर्घकालीन लगानी रणनीतिहरू
यी रणनीतिहरूले समयको साथ सम्पत्ति निर्माण गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
- मूल्य लगानी: मूल्य वृद्धिको सम्भावना भएका कम मुल्यांकन भएका सेयरहरू खोज्नुहोस्।
- वृद्धि लगानी: उच्च वृद्धिको सम्भावना भएका कम्पनीहरूमा लगानी गर्नुहोस्, हालको कमाई न्यून भए तापनि।
- लाभांश लगानी: स्थिर आय प्रवाहका लागि राम्रो लाभांश दिने सेयरहरू चयन गर्नुहोस्।
३.२ छोटो अवधिको ट्रेडिङ प्रविधिहरू
यदि तपाईँ छिटो गतिमा ट्रेडिङ गर्न चाहनुहुन्छ भने यी प्रविधिहरू विचार गर्नुहोस्।
- स्विंग ट्रेडिङ: छोटो अवधिका गतिविधिहरू समात्न दिन वा हप्ताको लागि सेयर राख्नुहोस्।
३.३ म्युचुअल फन्डमा लगानी गर्नुहोस्
जो कम सक्रिय शैली चाहनुहुन्छ तिनका लागि:
- म्युचुअल फन्ड बुझ्दै: विभिन्न लगानीकर्ताहरूबाट संकलित कोषहरू, जुन पेशेवरहरूले व्यवस्थापन गर्छन्।
- उचित म्युचुअल फन्ड छनौट कसरी गर्ने: फन्ड प्रदर्शन, व्यवस्थापन शुल्क र लगानी रणनीतिमा ध्यान दिनुहोस्।
४. सेयर बजारमा लगानीमा जोखिम व्यवस्थापन
४.१ सम्भावित जोखिमहरूको पहिचान
आफ्ना लगानीहरू जोगाउन जोखिमहरूप्रति सचेत रहनु महत्त्वपूर्ण छ।
- बजार जोखिम: बजार अस्थिरता सेयर मूल्यहरूमा असर गर्न सक्छ बुझ्नुहोस्।
- कम्पनी-विशेष जोखिमहरू: तपाईँले लगानी गरेका कम्पनीहरूको सञ्चालन र वित्तीय स्थायित्वबारे अनुसन्धान गर्नुहोस्।
- बाह्य जोखिमहरू: आर्थिक वातावरण र सरकारी नीतिहरूमा परिवर्तनहरू प्रति सजग रहनुहोस्।
४.२ जोखिम न्यूनिकरण प्रविधिहरू
नोक्सान विरूद्ध सुरक्षा गर्ने उपायहरू छन्।
- पोर्टफोलियो विविधीकरण: जोखिम घटाउन विभिन्न क्षेत्रहरू र सम्पत्ति वर्गहरूमा लगानी विस्तार गर्नुहोस्।
- स्टप-लस अर्डरहरू सेट गर्नुहोस्: नोक्सान घटाउन एक निश्चित मूल्यमा सेयर बिक्री गर्नुहोस्।
- नियमित अनुगमन र पुन: मूल्याङ्कन: तपाईँका लगानीहरूमा ध्यान दिनुहोस् र आवश्यकताअनुसार परिवर्तन गर्नुहोस्।
४.३ भावनात्मक लगानीको समझ
भावनाहरूले उत्कृष्ट लगानी रणनीतिहरूलाई नष्ट गर्न सक्छन्।
- सामान्य मनोवैज्ञानिक गल्तीहरू: डर र लालचले निर्णयलाई बादल बनाउन सक्छ बुझ्नुहोस्।
- अनुशासित दृष्टिकोणको महत्त्व: बजारको आवाजको बावजुद तपाईँको रणनीतिमा अडिग रहनुहोस्।
- तर्कसंगत लगानी निर्णयहरू गर्नका लागि प्रविधिहरू: योजना विकास गर्नुहोस्, र नियमित रूपमा परामर्श गर्नुहोस्।
५. कानूनी र कर सम्बन्धी विचारहरू
५.१ नेपालको सेयर बजारको नियामक संरचना
कानूनी वातावरण बुझ्दा भविष्यको समस्याबाट बच्न सकिन्छ।
- सेबोनको भूमिका: यो निकायले लगानीकर्ताहरूको सुरक्षाका लागि नियम लागू गर्छ।
- कानूनी दायित्वहरू बुझ्दै: लगानीकर्ताको रूपमा तपाईँबाट के अपेक्षा गरिएको छ बुझ्नुहोस्।
- इनसाइडर ट्रेडिङ र नैतिकता: बजारको निष्पक्षता कम गर्ने व्यवहारमा संलग्न कहिल्यै नहुनुहोस्।
५.२ सेयर बजार लगानीको कर सम्बन्धी प्रभाव
करहरू लगानी रणनीतिको महत्वपूर्ण भाग हुन्।
- पुँजी लाभ कर: नेपालको पुँजी लाभ कर कसरी काम गर्छ र लागू हुने दरहरू बुझ्नुहोस्।
- घाटामा कर कटौती: कर सिजनमा घाटाबाट लाभ लिन जान्नुहोस्।
- सेयर लगानीबाट आयको रिपोर्टिङ: सही कर रिपोर्टिङका लागि सही रेकर्ड राख्नुहोस्।
५.३ अनुपालन र रेकर्ड राख्न सुनिश्चित गर्दै
उचित रेकर्ड राख्नाले अनुपालन र लेखा परिक्षण सजिलो बनाउन सक्छ।
- सटीक लगानी रेकर्ड राख्नको महत्त्व: कर समयमा व्यवस्थित हुनुहोस्।
- खाता जानकारीको नियमित अद्यावधिक: तपाईँका व्यक्तिगत विवरणहरू अद्यावधिक राख्नुहोस्।
- वित्तीय लेखा परिक्षणलाई सहयोग पुर्याउने उपायहरू: सबुत राख्न सुरक्षित उपायहरू अपनाउनुहोस्।